تکامل دندان‌های شیری از دوران جنینی آغاز می‌شود. شواهدی از تکامل دندان‌ها در هفته ششم زندگی رویانی قابل مشاهده است. در زمان تولد، نوزاد دارای 20 دندان شیری است (10 عدد در فک بالا و 10 عدد در فک پایین) که در استخوان فک و زیر لثه پنهان می‌باشد.
والدین معمولا پرسش‌های متفاوتی در مورد زمان رویش دندان‌ها، علائم دندان در آوردن و راه‌های تسکین دردهای مربوط به رویش دندان دارند. مطالب زیر تا حدودی پاسخگوی این سوالات بوده و قدری از نگرانی آنها در این زمینه را کاهش می‌دهد.
زمان و ترتیب رویش دندان‌های شیری
زمان طبیعی برای شروع رویش دندان شیری در اکثر کودکان بین 4 تا 7 ماهگی می‌باشد. البته زمان رویش، در همه کودکان یکسان نمی‌باشد. ممکن است در بعضی کودکان زودتر از این زمان (3 ماهگی) و یا دیرتر از این زمان (پس از یک سالگی) اتفاق افتد که این موضوع امری کاملا طبیعی می‌باشد.
معمولا اولین دندان شیری رویش یافته دندان پیشین میانی فک پایین می‌باشد. رویش دندان‌های شیری معمولا تا پایان سه سالگی کامل می‌شود و در این سن کودک 20 دندان شیری رویش یافته دارد. گرچه زمان رویش متفاوت می‌باشد ولی ترتیب رویش دندان‌های شیری معمولا به صورت زیر است:
1- دو دندان پیشین میانی فک پایین معمولا اولین دندان رویش یافته می‌باشند و عموما بین 6 تا 10 ماهگی اتفاق می‌افتد.
2- رویش دو دندان پیشین میانی فک بالا که معمولا بین 8 تا 13 ماهگی اتفاق می‌افتد.
3- سپس دندان‌های پیشین کناری فک بالا و پایین معمولا بین 8 تا 16 ماهگی رویش می‌یابند که در بیشتر موارد دندان‌های فک پایین تمایل به رویش زودتر دارند.
4- دندان‌های آسیاب اول شیری فک پایین و بالا معمولا بین سن 13 تا 19 ماهگی رویش می‌یابند.
5- دندان‌های نیش شیری فک بالا و پایین معمولا بین سن 16 تا 23 ماهگی رویش می‌یابند.
6- و نهایتا دندان‌های آسیاب دوم شیری بین سن 25 تا 33 ماهگی رویش می‌یابند.
علائم دندان در آوردن
نوزادان و کودکان علائم متفاوتی حین رویش دندان بروز می‌دهند. در برخی نوزادان بدون درد و ناراحتی دندان‌ها رویش می‌یابند اما در برخی دیگر، با درد و ناراحتی همراه می‌باشد. معمولا هنگام رویش دندان در نوزادان و کودکان نوپا علائم زیر دیده می‌شود:
- بی‌قراری در طول روز
- افزایش در میزان مکیدن انگشت
- مالیدن لثه‌ها
- افزایش جریان بزاق و خارج شدن آن از دهان
- قدری بی اشتهایی
از آنجایی که رویش دندان یک روند فیزیولوژیک طبیعی است، همراه دانستن آن با تب و اختلالات سیستمیک، توجیه پذیر نیست. اگر کودک دچار تب شدید، اسهال و آبریزش بینی شده است به خصوص اگر این علائم بیش از یک روز ادامه یابد آن را نشانه دندان در آوردن قلمداد نکنید و حتما به پزشک متخصص کودکان مراجعه نمایید.
روش‌های تسکین درد رویش دندان‌ها
جهت کم کردن درد و ناراحتی نوزاد می‌توان از کمپرس سرد استفاده کرد. جهت انجام این کار یک تکه پارچه تمیز و خیس را مدتی در یخچال گذاشته، سپس از کودک بخواهید تا آن را بجود (در صورتی که کودک به دلیل سن پایین قادر به جویدن باشد). این عمل سبب کاهش درد و ناراحتی کودک می‌شود.
ماساژ دادن محل رویش با انگشت تمیز نیز می‌تواند سبب تسکین درد نوزاد شود. حلقه‌های لاستیکی مخصوصی نیز وجود دارد که می‌توانید ابتدا آن را در یخچال قرار داده و سپس از کودک بخواهید تا آن را گاز بگیرد.
در صورت ادامه یافتن درد و ناراحتی به دندانپزشک کودک مراجعه کنید تا در صورت نیاز داروی مسکن تجویز نماید. هیچگاه بدون مشاوره با دندانپزشک کودکان از ژل‌های بی‌حسی موضعی جهت تسکین درد استفاده نکنید زیرا این ژل‌ها، به خصوص انواعی که حاوی بنزوکائین هستند، دارای عوارض می‌باشند.
افتادن دندان‌های شیری
از حدود سن 6 سالگی دندان‌های قدامی شیری شروع به لق شدن و افتادن نموده و به تدریج جایگزین دندان‌های دائمی می‌شوند. لق شدن دندان‌های قدامی شیری تا یک سال قبل از این سن نیز کاملا نرمال می‌باشد.
اولین دندانی که لق می‌شود معمولا دندان‌های پیشین میانی فک پایین است. در این زمان توصیه می‌شود به کودک توضیح داده شود که افتادن دندان روندی کاملا طبیعی است تا قدری از نگرانی‌های او در این زمینه کاسته شود.
به مرور زمان و با افزایش سن، دندان‌های دیگر شیری نیز توسط دندان دائمی جایگزین شده و در سنین 11 تا 13 سالگی معمولا تمامی دندان‌های شیری توسط دندان‌های دائمی جانشین، جایگزین شده‌اند.
در سن 6 تا 7 سالگی اولین دندان آسیای بزرگ دائمی (دندان 6) پشت دندان‌های شیری رویش می‌کند. اکثر والدین تصور می‌کنند که این دندان به دلیل این که جایگزین دندان شیری نشده است، خود یک دندان شیری است. در حالی که این تفکر صحیح نمی‌باشد و این دندان دائمی می‌باشد. به دلیل اینکه در این سن کودک اهمیت چندانی به رعایت بهداشت دهان خود نمی‌دهد، بیشترین میزان پوسیدگی در بین دندان‌های دائمی مربوط به همین دندان است. لذا توجه داشته باشید دندانی که در سن 6 تا 7 سالگی در پشت آخرین دندان شیری رویش می‌یابد دندان دائمی است و نسبت به سالم ماندن آن وسواس بیشتری به خرج دهید.
افتادن زود هنگام دندان شیری
برخی از والدین ممکن است تصور کنند که دندان‌های شیری چون موقتی هستند و در نهایت لق شده و می‌افتند، به اندازه دندان‌های دائمی مهم نیستند و نیازی به مراقبت و درمان ندارند. فراموش نکنید دندان‌های شیری کودکان شما بسیار با ارزشند زیرا کودکان برای جویدن، صحبت کردن و همچنین برخورداری از ظاهری زیبا به قدرت و سلامت دندان‌های شیری خود نیازمندند. به علاوه دندان شیری فضای لازم برای رویش دندان دائمی را حفظ می‌کند و در هدایت رویش دندان دائمی نقش اساسی دارد. در نتیجه در مراقبت و حفظ و نگهداری آنها باید کوشش شود.
اگر کودک شما دندان شیری خود را زودتر از موعد مقرر از دست داده، او را نزد متخصص دندانپزشکی کودکان ببرید تا در صورت لزوم در جای خالی دندان شیری او وسیله‌ای به نام فضا نگهدارنده قرار دهد. این وسیله اجازه حرکت دندان‌های مجاور به این فضای خالی را نمی‌دهد و فضا برای رویش دندان دائمی جایگزین حفظ می‌شود. در صورت عدم استفاده از این وسیله، دندان‌های شیری مجاور، به سمت ناحیه بدون دندان حرکت کرده و باعث کاهش فضای لازم جهت رویش دندان دائمی در این قسمت می‌شوند. در نتیجه این امر می‌تواند مانعی برای رویش دندان دائمی شود.
