چرا کودک نیاز به درمان دندانپزشکی با آرامبخشی یا بیهوشی دارد؟
کودکان غیر همکار
بچه‌های کوچک یا کودکان نوپا اغلب به دلیل مشکلات خاصی ممکن است از دندانپزشک ترس داشته باشند و قادر به همکاری با دندانپزشک نباشند.
سن کم، ناتوانی‌های جسمی و ذهنی و یا اضطراب‌های شدید و کنترل نشده ناشی از صداهایی که از تجهیزات دندانپزشکی می‌شنوند و یا فشاری که بر اثر کار دندانپزشک احساس می‌کنند، می‌تواند آن‌ها را عصبی و نگران کند، حتی اگر واقعاً احساس دردی نکنند.
عواملی از قبیل تجربه تلخ و دردناک درمان‌های قبلی، اطلاعات نادرستی که از سوی گروه‌های هم سن و سال و خانواده منتقل می‌شود و برخورد غیرمنطقی با اضطراب اولیه کودکان موجب می‌شود تا در هنگام درمان، ترس زیادی در آن‌ها وجود داشته باشد. این ترس نیز سبب عدم همکاری کودک در مراحل درمان می‌شود و درنتیجه درمان ناقص و بی‌کیفیت خواهد بود.
از بین بردن این ترس و اضطراب در کودکان برای درمان بیماری‌های دهانی و دندانی یکی از مهم‌ترین چالش‌های دندانپزشکی کودکان محسوب می‌شود و از این رو برای مقابله با ترس کودک به هنگام درمان، دندانپزشکان راه‌حل‌هایی را اندیشیده‌اند.
درمان‌های طولانی مدت و خاطره دندانپزشکی
کودکی که دندان‌های پوسیده و عفونی زیادی دارد، باید حتماً هر چه زودتر این عفونت‌ها از داخل دهان خارج شوند. چراکه این عفونت‌ها می‌توانند به جوانه دندان‌های دائمی که زیر دندان‌های شیری قرار دارند آسیب برسانند یا از طریق وارد شدن عفونت از رگ‌های خونی انتهای ریشه‌ها به داخل بدن کودک به اندام‌های مختلف بدن ازجمله مغز، کبد و کلیه آسیب برسانند.
حال اگر در کودکان کم سن و سال بخواهیم با کنترل فیزیکی، درمان‌های دندانپزشکی زیادی برای چندین دندان وی انجام دهیم، مسلم است که کودک دچار مشکلات روحی روانی می‌شود و ترس از دندانپزشکی در وی برای همیشه باقی می‌ماند.
درنتیجه نخواهیم توانست به حفظ سلامت روان در حال تکامل و ایجاد خاطره مثبت دندانپزشکی که یکی از اهداف مهم در دندانپزشکی کودکان است برسیم.
توجه داشته باشید که در صورت ایجاد خاطره ناخوشایند دندانپزشکی در کودکی ممکن است کل آینده دندانپزشکی فرد تحت تأثیر قرار گیرد. لذا برای این کودکان درمان دندانپزشکی تحت شرایط بیهوشی و یا آرامبخشی توصیه می‌گردد.
آیا واقعاً درمان دندانپزشکی ارزش استفاده از این روشها را دارد؟
ازآنجایی‌که دندان‌های شیری نقش بسیار مهمی در تغذیه و رشد کودک دارند و از دست رفتن آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد مشکلات زیادی در رویش دندان‌های دائمی گردد، در صورت درمان به موقع، اثرات بسیار مشخص و فراوانی در سلامت کودک مشاهده می‌گردد.
از طرفی در صورت درمان نشدن و تعویق انداختن درمان تا سنین بالاتر ممکن است کودک دچار آبسه‌های حاد دندانی گردد که می‌تواند به فضاهای بیرونی صورت منتشر گردیده و برای کودک خطرناک باشد و وی را راهی بیمارستان نماید.
بنابراین اگر کودک به هر دلیلی همکاری کافی در مطب دندانپزشکی ندارد با درمان اصولی دندان‌ها تحت شرایط بیهوشی یا آرامبخشی می‌توان از مشکلات بسیاری که می‌تواند برای کودک دردسرساز باشد جلوگیری کرد.
خلاصه‌ای از انواع آرامبخشی و بیهوشی در دندانپزشکی کودکان
اطلاعات زیر نمای کلی از انواع مختلف روشهای آرامبخشی و بیهوشی در دندانپزشکی اطفال و کودکان را ارائه می‌دهد. مهم است که والدین تمام گزینه‌های خود را بدانند. با دندانپزشک کودک در مورد نوع درمان آرامبخشی یا بیهوشی که وی برای کودکتان پیشنهاد می‌دهد صحبت کنید.
- گاز خنده: یا اکسید نیتروژن یک آرام‌بخش ملایم و کم‌خطر است. معمولاً در این نوع آرامبخشی کودکان گاز خنده را با کمی اکسیژن تنفس می‌کنند. آن‌ها معمولاً به خواب نمی‌روند، اما اکثر آرام‌تر می‌شوند. اکثر کودکان در این مدت کمی سرخوش و سرحال هستند، اما بعضی کودکان این احساس را دوست ندارند.
- آرام بخشی ملایم: این دارو (یا ترکیبی از داروها) معمولاً در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان استفاده می‌شود. کودک شما در فرایند درمان بیدار و آرام خواهد بود و اغلب اوقات قادر است آنچه دندانپزشک یا جراح از او می‌خواهد انجام دهد. پس از درمان، کودک حتی ممکن است فرایند درمان دندانپزشکی را به یاد نیاورد.
- آرامبخشی متوسط: تحت آرامبخشی متوسط کودکان آرام هستند، اما معمولاً قادر به انجام آنچه دندانپزشک و یا جراح به آن‌ها می‌گویند نمی‌باشند. آن‌ها خودشان بدون کمک نفس می‌کشند و معمولاً به راحتی از خواب بیدار می‌شوند. اکثر کودکان بعد از درمان هیچ‌چیز در مورد درمان به یاد نمی‌آورند. دندانپزشکان و جراحان فک و صورت می‌توانند با احتیاط این داروها را در حالی که کار دندانپزشکی را انجام می‌دهند مورد استفاده قرار دهند.
- آرامبخشی عمیق: شامل داروهای آرامبخشی وریدی است. در این روش آرامبخشی فرزند شما ممکن است کمی حرکت کند و گاهی اوقات صدایی ایجاد کند ولی ممکن است او نتواند به‌تنهایی نفس بکشد. این درمان در بیمارستان انجام می‌شود و همیشه باید حداقل یک متخصص بیهوشی واجد شرایط حضور داشته باشد که بتواند میزان ضربان قلب، ریتم قلب، فشارخون و تنفس را در طول مراحل و تا زمانی که بیدار می‌شود، کنترل کند. این متخصص همچنین می‌تواند تعیین کند که آیا فرزندتان آماده رفتن به خانه است یا خیر.
- بیهوشی عمومی: تحت بیهوشی عمومی که در یک بیمارستان مجهز انجام می‌شود کودک شما به طور کامل به خواب می‌رود و درد را حس نخواهد کرد. درحالی‌که دندانپزشک یا جراح فک و صورت کار خود را انجام می‌دهند، متخصصان بیهوشی داروها را اداره می‌کنند و علائم کودک شما را کنترل می‌کنند.
دندانپزشکی کودکان تحت آرامبخشی هشیارانه
همانطور که گفتیم برخی از کودکان هنگامی‌که به دندانپزشک مراجعه می‌کنند، می‌توانند مضطرب باشند. اضطراب باعث می‌شود آن‌ها قادر به حفظ آرامش و یا نشستن روی یونیت به‌اندازه کافی برای دریافت درمان دندانپزشکی خود نباشند.
دندانپزشک کودک شما در این مواقع ممکن است پیشنهاد دهد که با دادن برخی داروهای آرام‌بخش به کودکتان می‌توان به فرایند درمان کمک کرد.
داروهای آرام‌بخش باعث می‌شود کودک شما آرام یا خواب آلوده شود و در نتیجه دندانپزشک کودکتان به‌خوبی می‌تواند کار خودش را انجام دهد. این نوع درمان را «آرامبخشی هشیارانه» یا به اختصار آرامبخشی می‌نامند.
استفاده از آرام‌بخش در فرایند دندانپزشکی باعث می‌شود که کودک آرام شود ولی وی قادر خواهد بود به صدای دندانپزشک یا تحریک پاسخ دهد و رفلکس‌های محافظتی خود را حفظ کند.
آرامبخشی ممکن است هنگامی‌که یک کودک نیاز به درمان دندانپزشکی زیادی دارد یا نیازهای خاصی دارد مورد استفاده قرار گیرد.
گرفتن داروی آرامبخشی آگاهانه ممکن است به روشهای مختلفی انجام شود، دندانپزشک شما مناسب‌ترین روش ممکنه برای کودک شما را از میان گزینه‌های زیر انتخاب خواهد کرد:
- دریافت داروی آرام‌بخش به روش استنشاقی
- دریافت داروی آرام‌بخش به روش خوراکی در قالب شربت یا قرص
- دریافت داروی آرام‌بخش به روش تزریقی عضلانی
- دریافت داروی آرام‌بخش به روش تزریق وریدی
گاز خنده
از اکسید نیتروژن یا گاز خنده اغلب برای آرام کردن کودکان مضطرب در دندانپزشکی استفاده می‌شود.
استفاده از گاز خنده باعث می‌شود که ترس و اضطراب کودک کنترل شود و وی آرامش نسبی در حین فرایند درمان دندانپزشکی و در نتیجه درمان راحت و ایمن داشته باشد.
در فرایند آرامبخشی با گاز خنده، اکسید نیتروژن با اکسیژن مخلوط شده و از طریق یک ماسک کوچک بر روی بینی کودک استنشاق می‌شود.
از کودک خواسته می‌شود تا از طریق بینی نفس بکشد. از زمانی که گاز شروع به اثرگذاری می‌کند، کودک معمولاً کمتر مضطرب و عصبی می‌شود.
اثرات اکسید نیتروژن خفیف است. این گاز بی‌خطر است و به سرعت از بدن خارج می‌شود. کودک شما بیدار و هوشیار می‌ماند و می‌تواند با دندانپزشک ارتباط برقرار کند.
هنگامی‌که گاز خنده برداشته می‌شود، اثرات آن بسیار سریع محو می‌شود. دندانپزشک چند دقیقه بعد از درمان، به کودک اکسیژن می‌دهد و این امر کمک می‌کند تا گاز باقی‌مانده از بدن کودک خارج شود.
گاهی اوقات بچه‌های کوچک ممکن است ماسک را قبول نکنند یا گاز خنده ممکن است آرام‌بخش مناسبی برای آن‌ها نباشد. علاوه بر این، اکسید نیتروژن گاهی اوقات می‌تواند باعث احساس تهوع کودک شود.
بهتر است چند ساعت قبل از دندانپزشکی به روش آرامبخشی آگاهانه، فقط به کودک غذای مایع یا وعده غذایی ساده بدهید.
همچنین، اگر کودک شما دچار تنگی نفس یا مشکل تنفس از بینی در روز درمان باشد، گاز خنده ممکن است تأثیر کمتری داشته باشد.
آرام‌بخش‌های خوراکی
کودکان غیر همکار با اضطراب بیشتر ممکن است نیاز به داروهای قوی‌تری نسبت به گاز خنده داشته باشند. این نوع داروها آرام‌بخش خوراکی بوده و از راه دهان داده می‌شود. هنگام انتخاب دارو، دندانپزشک موارد زیر را برای فرزند شما در نظر خواهد گرفت:
- سطح اضطراب
- توانایی همکاری
- رفتار
با آرام‌بخش خوراکی، کودک شما ممکن است خواب‌آلود شود، اما می‌تواند به محرک‌ها پاسخ دهد. او همچنین می‌تواند به دستورات ساده پاسخ دهد.
قبل از جلسه‌ای که فرزند شما درمان دندانپزشکی با آرام‌بخش خوراکی دارد، باید دستورالعمل‌هایی را که دندانپزشک کودکتان توصیه کرده و شامل موارد زیر است را رعایت کنید:
- قبل از درمان چه غذا یا نوشیدنی به کودک خود بدهید؟
- چه چیزی در طول درمان انتظار می‌رود؟
- بعد از درمان باید مراقب چه چیزی باشید؟
دندانپزشک همچنین باید در مورد نحوه مراقبت و مانیتور کودک در هنگام آرامبخشی به شما اطلاع‌رسانی نماید.
بعد از درمان دندانپزشکی، برای مدت کوتاهی باید در مطب بمانید. در مدت این زمان، کودک شما مورد بررسی و مراقبت قرار داده خواهد شد و اگر مشکلی نباشد و دندانپزشک اطمینان حاصل کرد که ریکاوری به درستی صورت پذیرفته می‌توانید کودک خود را به خانه ببرید.
پس از آرامبخشی، ممکن است لازم باشد که کودک را تا خانه در آغوش ببرید. پس بهتر است که دو بزرگسال در حین درمان همراه کودک باشند.
این دارو حتماً باید تحت نظر دندانپزشک و در محل مطب مصرف گردد و میزان دقیق مصرف آن توسط دندانپزشک کودکان شما تعیین می‌گردد.
در برخی مواقع ممکن است بعضی از داروهای آرام‌بخش خوراکی عوارض جانبی مانند تهوع و استفراغ داشته باشند ولی در صورتیکه این دارو به صورت خوراکی و با دوز کنترل شده مصرف گردد هیچگونه عوارض پایداری به همراه نخواهد داشت.
روشهای متفرقه دیگر
استفاده از داروهای آرام‌بخش به روش تزریقی عضلانی یا وریدی مستلزم تجربه بیشتری و استفاده در بیمارستان است تا به‌درستی داده شود و مورد نظارت قرار گیرد. تزریقات و داروهای وریدی باید فقط توسط دندانپزشکان با آموزش گسترده در این تکنیک‌ها مورد استفاده قرار گیرد.
دندانپزشکی کودکان تحت بیهوشی
آخرین راه جهت درمان کودکانی که به دلایل مختلف امکان همکاری لازم با دندانپزشک را ندارند استفاده از روش بیهوشی عمومی است.
دندانپزشکی کودکان تحت بیهوشی عمومی برای انجام دندانپزشکی کودکان روش مناسبی برای کاهش درد و نتیجه از بین بردن ترس کودکان می‌باشد. بیهوشی کودکان نخستین بار در دهه ۱۹۰۰ توسط یک دندانپزشک آمریکایی به کار گرفته شد.
در این روش علاوه بر اینکه کودک جهت انجام درمان کاملاً در اختیار دندانپزشک است، امکان انجام درمان‌های طولانی‌تر نسبت به حالت آرامبخشی وجود دارد.
چه کودکی کاندید خوبی برای دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی است؟
هر چه سن کودک پایین‌تر باشد، درمان دندانپزشکی وی با بیهوشی عمومی بهتر است. چرا که باعث می‌شود آن‌ها از فرایند درمان دندانپزشکی، چه در طول درمان حاضر و چه در آینده نترسند.
بعضی از کودکانی که سن بالاتری هم دارند ممکن است دچار ترس از دندانپزشک باشند. درمان دندانپزشکی با بیهوشی عمومی نیز می‌تواند به شدت به این کودکان کمک کند.
همچنین، کودکانی که نیاز به درمان‌های زیاد و زمان بر دندانپزشکی در چندین جلسه دارند، می‌توانند از دندانپزشکی بیهوشی عمومی استفاده کنند، زیرا دندانپزشک کودک می‌تواند همه درمان‌ها را در یک جلسه انجام دهد.
اگر کودک شما موارد زیر را داشته باشد، دندانپزشک ممکن است بیهوشی عمومی را توصیه کند:
- اگر نتوانید حتی با داروهای آرامبخشی و سایر روشهای کنترل رفتاری کودکتان را به اندازه کافی آرام نماید تا درمان با ایمنی انجام شود.
- اگر کودکتان دارای معلولیتی است که درمان ایمن دندانپزشکی را غیر ممکن می‌کند.
نحوه دندانپزشکی کودکان تحت بیهوشی
اولین قدم برای فراهم آوردن ایمن‌ترین و راحت‌ترین درمان دندانپزشکی کودک تحت بیهوشی عمومی، مراجعه به یک دندانپزشک متخصص کودکان و هماهنگی با وی برای انجام درمان در یک بیمارستان مجهز است.
بعد از هماهنگی دندانپزشک متخصص کودک شما و گروه بیهوشی و بیمارستان برنامه دندانپزشکی کودک تحت بیهوشی چیده می‌شود.
در روز عمل متخصص بیهوشی در ابتدا به کودک مقداری داروهای خوراکی می‌دهد که کمک می‌کند که کودک کمی آرام و خواب آلوده شود. بعد از آن، فرایند تزریق ماده بیهوشی شروع می‌شود و به مقدار لازم دارو بیهوشی به کودک داده می‌شود تا وی به طور کامل به خواب فرو رود.
در طی بیهوشی، کودک هوشیاری خود را از دست می‌دهد و وقایع حین جراحی و درمان را به خاطر نمی‌آورد. همچنین درد را احساس نمی‌کند. گویی کودک در یک خواب عمیق فرو رفته است و هیچ حرکتی نخواهد داشت. در این شرایط درمانگر می‌تواند درمان‌های لازم را به سادگی و با آرامش انجام دهد. همچنین در تمام مراحل درمان متخصص بیهوشی علائم حیاتی و تنفس کودک را نظارت می‌کند.
تفاوت عمده بین آرامبخشی و بیهوشی کودکان عبارت است از:
- بیهوشی عمومی کودک را به یک خواب عمیق می‌برد و وی نمی‌تواند درد را حس کند یا حرکت نماید.
- بیهوشی عمومی در یک بیمارستان انجام می‌شود و کودک شما همان روز به خانه بر می‌گردد.
نکاتی برای دندانپزشکی کودکان تحت بیهوشی
بیهوشی کودکان به دلیل حساسیت بالا باید تنها توسط متخصص دندانپزشکی کودکان انجام شود. برای این کار، متخصصین دوره‌های لازم را طی می‌کنند.
کیفیت دستگاه‌ها، نظافت و ضدعفونی کردن وسایلی که برای بیهوشی دندانپزشکی کودکان استفاده می‌شود، اهمیت زیادی دارد.
بیهوشی در کلینیک و مطب مجاز نیست، چرا که باید تجهیزات و امکانات کاملاً استاندارد برای این روش وجود داشته باشد و متخصص بیهوشی نیز نظارت کامل داشته باشد.
قبل از انجام بیهوشی کودکتان، مشاوره با متخصص بیهوشی ضرورت دارد و در حین مشاوره تمامی مشکلات کودک را بیان کنید.
حتماً قبل از انجام بیهوشی برای انجام جراحی دندانپزشکی باید داروهای مصرفی صنعتی و گیاهی و موارد آلرژی و حساسیت کودک خود را به دندانپزشک کودک به‌طور کامل اطلاع رسانی کنید. علاوه بر این نباید قبل از بیهوشی علائم سرماخوردگی یا بیماری در کودک دیده شود.
پس از درمان تحت بیهوشی باید تمامی نکاتی که توسط پزشک بیان می‌شود، رعایت گردد. معجزه واقعی برای درمان دندان‌های کودک در دست والدین است که باید به دقت از کودک خود مراقبت نمایند.
مزایای دندانپزشکی کودکان تحت بیهوشی عمومی چیست؟
بزرگ‌ترین مزیت دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی این است که کودک در حین درمان دندانپزشکی با حرکات نابجای خود باعث آسیب رسیدن به خودش نمی‌شود.
بعضی از داروهایی که در فرایند بیهوشی استفاده می‌شوند، حتی به کودک کمک می‌کنند که همه‌چیز را در مورد آنچه در طول درمان اتفاق می‌افتد فراموش کند.
و هنگامی‌که کودک به‌طور کامل خواب است، تمام درمان‌های مورد نیاز دندانپزشکی، از جمله رادیوگرافی دندان‌ها با اشعه ایکس، عصب‌کشی، پر کردن، روکش گذاری و تمیز کردن دندان‌ها، می‌تواند به‌صورت یک‌باره بدون آسیب به کودک و یا ترساندن وی انجام شود.
معایب دندانپزشکی کودکان تحت بیهوشی عمومی چیست؟
بیهوشی عمومی برخی خطراتی را نیز دارد. دندانپزشک شما باید درباره خطرات و مزایای آن با شما صحبت کند و توضیح دهد که چرا ممکن است این درمان برای فرزند شما مناسب باشد.
بزرگ‌ترین عیب دندانپزشکی کودکان با بیهوشی عمومی هزینه بالای آن است. اکثر بیمه‌ها دندانپزشکی کودکان با بیهوشی عمومی را پوشش نمی‌دهند و هزینه تخت بیمارستان و اتاق عمل و متخصص و داروهای بیهوشی و مواد مورد استفاده بالا است.
همانطور که قبلاً گفته شد بیهوشی عمومی برای درمان‌های دندانپزشکی حتماً بایستی توسط متخصصان آموزش‌دیده در بیمارستان مجهز انجام شود.
قبل از بیهوشی عمومی، کودک شما نیاز به معاینه فیزیکی و برخی آزمایش‌ها دارد تا اطمینان حاصل شود که بیهوشی وی هیچ مشکلی ایجاد نخواهد کرد.
آزمایش‌های پیش از بیهوشی شامل آزمایش خون و همه آزمایش‌های مربوطه و عکس‌برداری از ریه کودک است تا توانایی دریافت اکسیژن توسط ریه سنجیده شود.
توجه داشته باشید اگرچه ابتدا روش بیهوشی خطرناک بود و عوارض وخیمی را برای کودکان به همراه داشت اما به‌تدریج با پیدایش مراکز مجهز به امکانات بیهوشی عمومی و ابداع سیستمهای پایشگر و مانیتورینگ در اتاق عمل که علائم حیاتی بیمار شامل فشارخون، تنفس و وضعیت بیهوشی را بررسی می‌نماید، از میزان خطرات و عوارض بیهوشی کاسته شد.
در حال حاضر داروهای جدیدی برای بیهوشی کودکان ساخته‌شده که کیفیت بهتری نسبت به داروهای قبلی دارد.
نکات روز عمل دندانپزشکی کودکان تحت بیهوشی
اگر فرزند شما در روز برنامه ریزی شده برای عمل بیمار شد، برای بررسی اینکه آیا باید انجام عمل به وقت دیگری موکول شود یا خیر، باید تماس بگیرید. موارد زیر را نیز باید در نظر داشته باشید:
- چند روز قبل از عمل با کودک خود به‌طور خلاصه در مورد روش درمان و بیمارستان صحبت کنید. از اصطلاحات ساده استفاده کنید که وی بتواند درک کند. این به کودک زمانی را برای فکر کردن درباره درمان و پرسیدن سؤال می‌دهد.
- حتماً دستورالعمل‌های گفته شده در مورد خوردن و نوشیدن را قبل و بعد از عمل دنبال کنید.
- به فرزند خود اجازه دهید پس از عمل در خانه استراحت نماید. او احتمالاً از روز بعد از عمل به وضعیت طبیعی و عادی خود برمی‌گردد.