فلوروزیس دندانی (Dental Flourosis) یک عارضه مرتبط با زیبایی دندان است که در طول هشت سال اول زندگی افراد و در اثر دریافت بیش از حد و طولانی مدت فلوراید توسط بدن به وجود می‌آید. اثر این عارضه به شکل تغییر رنگ دندان‌ها و ایجاد لکه‌های سفید مات روی مینای دندان نمایان می‌شود.
فلوروزیس یک بیماری نیست و معمولا بر روی سلامت دندان اثر نمی‌گذارد. در بیشتر موارد اثر آن بسیار اندک است طوری که فقط یک دندانپزشک هنگام معاینه متوجه آن می‌شود.
فلوراید چیست؟
فلوراید یک ماده معدنی مهم برای همه کودکان است. در دهان ما باکتری‌هایی وجود دارد که هنگام غذا خوردن یا نوشیدن با قند موجود در مواد خوراکی ترکیب شده و منجر به تولید یک نوع اسید می‌شود. اسید تولید شده به مینای دندان صدمه زده و باعث آسیب دیدن دندان می‌شود. فلوراید می‌تواند از دندان‌ها محافظت کند و با مقاوم کردن مینای دندان باعث کاهش پوسیدگی دندان‌ها شود. اما مصرف بیش از حد مجاز آن منجر به ایجاد فلوروزیس دندانی می‌شود.
فلوروزیس دندانی چیست؟
فلوروزیس تغییر در ظاهر سطح مینای دندان است. شایع ترین نوع آن بر عملکرد دندان تأثیر نمی‌گذارد و باعث ایجاد درد نمی‌‌شود. این عارضه با پدید آمدن رگه‌های مات سفید رنگ روی دندان‌ها نمایان می‌شود. این پدیده فقط زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در سن پایین (قبل از 8 سالگی) زمانی که دندان‌ها در زیر لثه در حال رشد و شکل گیری هستند، به مدت طولانی و بیش از حد لازم فلوراید مصرف نماید. این فلوراید ممکن است از منابع مختلف مثل خمیر دندان، آب آشامیدنی یا مکمل‌های خوراکی حاوی فلوراید وارد بدن کودک شود. پس از اینکه دندان از لثه بیرون بزند دیگر امکان ایجاد فلوروزیس وجود نخواهد داشت.
در بیشتر موارد فلوروزیس بسیار خفیف یا اندکی خفیف است. شکل خفیف فلوروزیس به صورت لکه‌های سفید بر روی مینای دندان ظاهر می‌شود و تشخیص و مشاهده آن برای افراد مختلف بسیار دشوار است. اما پزشک متخصص قادر به دیدن و تشخیص آن می‌باشد.در موارد نادر، فلوروزیس از نوع شدید بوده که ممکن است به صورت لکه‌های قهوهای بر روی مینای دندان ظاهر شود. در مواردی که فلوروزیس شدید است، ممکن است برای دندان‌ها مشکلاتی از قبیل موارد زیر رخ دهد:
- وجود لکه‌های مختلفی به رنگ زرد تا قهوهای تیره روی مینای دندان
- غیر عادی بودن سطح بیرونی دندان
- وجود چاله و حفره‌های ریز که بسیار قابل توجه و محسوس هستند
چه عواملی باعث ایجاد فلوروزیس دندانی می‌شوند؟
فلوروزیس در اثر مصرف بیش از حد فلوراید به مدت طولانی، در طی مدت شکل گیری و رشد دندان‌ها اما قبل از ظاهر شدن آنها در دهان ایجاد می‌شود. این اتفاق قبل از حدود 8 سالگی رخ می‌دهد.
یکی از اصلی‌ترین دلایل جذب بیش از اندازه فلوراید، استفاده نامناسب از محصولات دهان و دندان حاوی فلوراید مانند خمیر دندان و دهان شویه می‌باشد. به خصوص اینکه خمیر دندان‌های مخصوص کودکان عموما طعم دار هستند. در این حالت کودک از طعم خمیر دندان خوشش می‌آیند و به جای بیرون کردن آن از دهان، آن را قورت می‌دهد و این باعث جذب مقدار بیشتر از حد مجاز فلوراید توسط کودک می‌شود.
غیر از این دلایل دیگری نیز می‌تواند در بروز فلوروزیس دخیل باشد. به عنوان مثال، مصرف بیشتر از حد تجویز شده فلوراید در دوران کودکی که با مصرف مکمل‌های خوراکی حاوی فلوراید حاصل می‌شود. عموما محصولات حاوی فلوراید نظیر آبمیوه‌ها و نوشیدنی‌های مختلف حجم مناسبی از این ماده را دارا می‌باشند اما زیاده روی در آنها در این دوره سنی می‌تواند اثرات منفی به همراه داشته و در نهایت احتمال بروز فلوروزیس را بالا ببرد.
چگونه می‌توانم مانع ایجاد فلوروزیس در کودک خود شوم؟
احتمال بروز فلوروزیس تنها تا حدود هشت سالگی وجود دارد زیرا دندان‌ها هنوز در زیر لثه‌ها در حال رشد و شکل گیری هستند. بهترین راه پیشگیری، دریافت مقدار مناسب فلوراید است؛ نه بیشتر و نه کمتر از مقدار مورد نیاز. پزشک متخصص اطفال می‌تواند به شما در تعیین مقدار مناسب فلوراید برای فرزند خود کمک کند.
همچنین والدین در منزل می‌توانند جهت جلوگیری از فلوروزیس اقدامات زیر را انجام دهند:
کودکان زیر 3 سال:
- تا حد امکان کودک از شیر مادر تغذیه کند. آکادمی پزشکان اطفال آمریکا (AAP) استفاده انحصاری از شیر طبیعی مادر را برای همه نوزادان تا سن 6 ماهگی توصیه می‌کنند (به جز موارد بسیار معدود که شیر مادر برای نوزاد مضر باشد)، و پس از آن با اضافه کردن غذاهای جامد به برنامه غذایی کودک همراه با تغذیه شیر مادر تا حداقل 12 ماهگی این برنامه ادامه داشته باشد.
- اگر به نوزاد خود شیر خشک می‌دهید، در مورد انتخاب بهترین نوع شیر خشک با پزشک خود مشورت نمایید.
- طبق نظر انجمن دندانپزشکی آمریکا ترکیب کردن شیر خشک با آب حاوی فلوراید ایمن می‌باشد.
- هنگامیکه دندان‌های کودک شما شروع به بیرون زدن می‌کند، حداکثر دوبار در روز (صبح و شب) یا مطابق دستور دندانپزشک آنها را مسواک بزنید.
- وقتی کودک شما کمی بزرگتر شد، بر مسواک زدن او نظارت کنید تا مقدار مناسبی از خمیر دندان استفاده نماید.
- برای کودکان زیر 3 سال باید مسواک اندکی به خمیر دندان آغشته شود و مقدار خمیر دندان روی مسواک حداکثر به اندازه یک دانه کوچک برنج باشد.
- کودکان زیر سه سال قادر به خارج کردن خمیر دندان از دهان نیستند. بنابراین با قورت دادن خمیردندان دوز روزانه فلوراید در آنها بالا می‌رود. بنابراین ممکن است در طولانی مدت دچار عوارض مصرف بیش از حد این ماده شوند.
کودکان 3 تا 8 سال:
- دندان‌ها حداقل دو مرتبه در روز یا مطابق دستور دندانپزشک مسواک زده شود.
- برای کودکان 3 تا 6 سال اندازه خمیر دندان روی مسواک بیشتر از یک دانه ریز نخود نباشد.
- در بسیاری از موارد با جلوگیری از بلعیدن مواد حاوی فلوراید مانند خمیر دندان، می‌توان از ابتلا به فلوروزیس پیش گیری کرد. بر مسواک زدن کودک خود نظارت داشته باشید تا میزان خمیردندانی که بلعیده می شود به حداقل برسد.
- کودکان کمتر از 6 سال دارای رفلکس بلعیدن (swallowing reflex) تکامل یافته نیستند و باعث می‌شود تمایل به قورت دادن خمیر دندان بیشتر از خارج کردن آن از دهان باشند. میزان خمیردندان بلعیده شده اگه حاوی فلوراید باشد بر میزان کلی فلوراید جذب شده کودک می‌افزاید. با جلوگیری از بلعیدن مواد حاوی فلوراید مانند خمیر دندان، می‌توان از ابتلا به فلوروزیس پیش گیری کرد.
- بر مسواک زدن کودک نظارت داشته باشید زیرا بیشتر کودکان خردسال به طور غریزی آب دهان را قورت می‌دهند. آنها را راهنمایی کنید تا خمیر دندان اضافه را به بیرون تف کنند.
- از دهان شویه‌های حاوی فلوراید برای کودکان زیر 6 سال استفاده نکنید مگر با تجویز پزشک متخصص. انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA) استفاده از دهان شویه حاوی فلوراید را برای کودکان در این سن توصیه نمی‌کند زیرا در این سن کودکان کنترل کافی جهت نبلعیدن و قورت ندادن دهان شویه ندارند. در موارد ضروری مصرف این ماده در کودکان باید با احتیاط همراه باشد.
- خمیر دندان را از دسترس کودکان خردسال دور نگه دارید تا از خوردن تصادفی آن جلوگیری شود.
استفاده از مکمل‌های خوراکی حاوی فلوراید
از مکمل‌های خوراکی حاوی فلوراید فقط در صورت تجویز پزشک متخصص استفاده نمایید. این نوع مکمل‌ها صرفا برای کودکان از 6 ماهگی تا نوجوانان در سنین 16 سالگی که در مناطق فاقد فلوراید زندگی می‌کنند و در معرض خطر بالای پوسیدگی دندان هستند توصیه می‌شود.
میزان مجاز فلوراید موجود در آب آشامیدنی
طبق قوانین استاندارد ملی ایران 1053 (استاندارد آب آشامیدنی)، مقدار مجاز فلوراید در آب آشامیدنی باید حداکثر 1٫5 میلی گرم بر لیتر باشد. در صورتیکه در منطقه‌ای در آب لوله کشی مقدار فلوراید بیشتر از 1٫5 قسمت در میلیون بود باید منبع جایگزین به عنوان آب آشامیدنی مورد استفاده قرار گیرد.
چه میزان فلوراید باید برای محافظت از دندان‌ها بدون خطر ابتلا به فلوروزیس توسط کودک مصرف شود؟
به طور معمول مصرف آب آشامیدنی حاوی فلوراید و استفاده صحیح از خمیر دندان میزان فلوراید لازم برای سلامت دندان‌ها را تامین می‌کند. در مناطقی که آب آشامیدنی فاقد فلوراید است در صورت تجویز پزشک می‌توان از مکمل‌های خوراکی حاوی فلورایداستفاده کرد و درصورتیکه فلوراید موجود در آب آشامیدنی بیشتر از حد مجاز باشد، از منابع دیگر مثل آب معدنی استفاده شود.
در صورت نیاز به دندانپزشک متخصص کودکان مراجعه کرده و در این زمینه از او مشاوره بگیرید.