تکامل دندان‌های شیری از دوران جنینی آغاز می‌شود. شواهدی از تکامل دندان‌ها در هفته ششم زندگی رویانی قابل مشاهده است. در زمان تولد، نوزاد دارای 20 دندان شیری است (10 عدد در فک بالا و 10 عدد در فک پایین) که در استخوان فک و زیر لثه پنهان می‌باشد.

والدین معمولا پرسش‌های متفاوتی در مورد زمان رویش دندان‌ها، علائم دندان در آوردن و راه‌های تسکین دردهای مربوط به رویش دندان دارند. مطالب زیر تا حدودی پاسخگوی این سوالات بوده و قدری از نگرانی آنها در این زمینه را کاهش می‌دهد.

زمان و ترتیب رویش دندان‌های شیری

زمان طبیعی برای شروع رویش دندان شیری در اکثر کودکان بین 4 تا 7 ماهگی می‌باشد. البته زمان رویش، در همه کودکان یکسان نمی‌باشد. ممکن است در بعضی کودکان زودتر از این زمان (3 ماهگی) و یا دیرتر از این زمان (پس از یک سالگی) اتفاق افتد که این موضوع امری کاملا طبیعی می‌باشد.

معمولا اولین دندان شیری رویش یافته دندان پیشین میانی فک پایین می‌باشد. رویش دندان‌های شیری معمولا تا پایان سه سالگی کامل می‌شود و در این سن کودک 20 دندان شیری رویش یافته دارد. گرچه زمان رویش متفاوت می‌باشد ولی ترتیب رویش دندان‌های شیری معمولا به صورت زیر است:

1- دو دندان پیشین میانی فک پایین معمولا اولین دندان رویش یافته می‌باشند و عموما بین 6 تا 10 ماهگی اتفاق می‌افتد.
2- رویش دو دندان پیشین میانی فک بالا که معمولا بین 8 تا 13 ماهگی اتفاق می‌افتد.
3- سپس دندان‌های پیشین کناری فک بالا و پایین معمولا بین 8 تا 16 ماهگی رویش می‌یابند که در بیشتر موارد دندان‌های فک پایین تمایل به رویش زودتر دارند.
4- دندان‌های آسیاب اول شیری فک پایین و بالا معمولا بین سن 13 تا 19 ماهگی رویش می‌یابند.
5- دندان‌های نیش شیری فک بالا و پایین معمولا بین سن 16 تا 23 ماهگی رویش می‌یابند.
6- و نهایتا دندان‌های آسیاب دوم شیری بین سن 25 تا 33 ماهگی رویش می‌یابند.

علائم دندان در آوردن

نوزادان و کودکان علائم متفاوتی حین رویش دندان بروز می‌دهند. در برخی نوزادان بدون درد و ناراحتی دندان‌ها رویش می‌یابند اما در برخی دیگر، با درد و ناراحتی همراه می‌باشد. معمولا هنگام رویش دندان در نوزادان و کودکان نوپا علائم زیر دیده می‌شود:

• بی‌قراری در طول روز
• افزایش در میزان مکیدن انگشت
• مالیدن لثه‌ها
• افزایش جریان بزاق و خارج شدن آن از دهان
• قدری بی اشتهایی

از آنجایی که رویش دندان یک روند فیزیولوژیک طبیعی است، همراه دانستن آن با تب و اختلالات سیستمیک، توجیه پذیر نیست. اگر کودک دچار تب شدید، اسهال و آبریزش بینی شده است به خصوص اگر این علائم بیش از یک روز ادامه یابد آن را نشانه دندان در آوردن قلمداد نکنید و حتما به پزشک متخصص کودکان مراجعه نمایید.

روش‌های تسکین درد رویش دندان‌ها

جهت کم کردن درد و ناراحتی نوزاد می‌توان از کمپرس سرد استفاده کرد. جهت انجام این کار یک تکه پارچه تمیز و خیس را مدتی در یخچال گذاشته، سپس از کودک بخواهید تا آن را بجود (در صورتی که کودک به دلیل سن پایین قادر به جویدن باشد). این عمل سبب کاهش درد و ناراحتی کودک می‌شود.

ماساژ دادن محل رویش با انگشت تمیز نیز می‌تواند سبب تسکین درد نوزاد شود. حلقه‌های لاستیکی مخصوصی نیز وجود دارد که می‌توانید ابتدا آن را در یخچال قرار داده و سپس از کودک بخواهید تا آن را گاز بگیرد.

در صورت ادامه یافتن درد و ناراحتی به دندانپزشک کودک مراجعه کنید تا در صورت نیاز داروی مسکن تجویز نماید. هیچگاه بدون مشاوره با دندانپزشک کودکان از ژل‌های بی‌حسی موضعی جهت تسکین درد استفاده نکنید زیرا این ژل‌ها، به خصوص انواعی که حاوی بنزوکائین هستند، دارای عوارض می‌باشند.

افتادن دندان‌های شیری

از حدود سن 6 سالگی دندان‌های قدامی شیری شروع به لق شدن و افتادن نموده و به تدریج جایگزین دندان‌های دائمی می‌شوند. لق شدن دندان‌های قدامی شیری تا یک سال قبل از این سن نیز کاملا نرمال می‌باشد.

اولین دندانی که لق می‌شود معمولا دندان‌های پیشین میانی فک پایین است. در این زمان توصیه می‌شود به کودک توضیح داده شود که افتادن دندان روندی کاملا طبیعی است تا قدری از نگرانی‌های او در این زمینه کاسته شود.

به مرور زمان و با افزایش سن، دندان‌های دیگر شیری نیز توسط دندان دائمی جایگزین شده و در سنین 11 تا 13 سالگی معمولا تمامی دندان‌های شیری توسط دندان‌های دائمی جانشین، جایگزین شده‌اند.

در سن 6 تا 7 سالگی اولین دندان آسیای بزرگ دائمی (دندان 6) پشت دندان‌های شیری رویش می‌کند. اکثر والدین تصور می‌کنند که این دندان به دلیل این که جایگزین دندان شیری نشده است، خود یک دندان شیری است. در حالی که این تفکر صحیح نمی‌باشد و این دندان دائمی می‌باشد. به دلیل اینکه در این سن کودک اهمیت چندانی به رعایت بهداشت دهان خود نمی‌دهد، بیشترین میزان پوسیدگی در بین دندان‌های دائمی مربوط به همین دندان است. لذا توجه داشته باشید دندانی که در سن 6 تا 7 سالگی در پشت آخرین دندان شیری رویش می‌یابد دندان دائمی است و نسبت به سالم ماندن آن وسواس بیشتری به خرج دهید.

افتادن زود هنگام دندان شیری

برخی از والدین ممکن است تصور کنند که دندان‌های شیری چون موقتی هستند و در نهایت لق شده و می‌افتند، به اندازه دندان‌های دائمی مهم نیستند و نیازی به مراقبت و درمان ندارند. فراموش نکنید دندان‌های شیری کودکان شما بسیار با ارزشند زیرا کودکان برای جویدن، صحبت کردن و همچنین برخورداری از ظاهری زیبا به قدرت و سلامت دندان‌های شیری خود نیازمندند. به علاوه دندان شیری فضای لازم برای رویش دندان دائمی را حفظ می‌کند و در هدایت رویش دندان دائمی نقش اساسی دارد. در نتیجه در مراقبت و حفظ و نگهداری آن‌ها باید کوشش شود.

اگر کودک شما دندان شیری خود را زودتر از موعد مقرر از دست داده، او را نزد متخصص دندانپزشکی کودکان ببرید تا در صروت لزوم در جای خالی دندان شیری او وسیله‌ای به نام فضا نگهدارنده قرار دهد. این وسیله اجازه حرکت دندان‌های مجاور به این فضای خالی را نمی‌دهد و فضا برای رویش دندان دائمی جایگزین حفظ می‌شود. در صورت عدم استفاده از این وسیله، دندان‌های شیری مجاور، به سمت ناحیه بدون دندان حرکت کرده و باعث کاهش فضای لازم جهت رویش دندان دائمی در این قسمت می‌شوند. در نتیجه این امر می‌تواند مانعی برای رویش دندان دائمی شود.

دندان‌های شیری کودک شما مهم هستند و مراحل تکاملی که برای سلامت دندان‌های دائمی کودک شما ضروری است، به آنها بستگی دارد. دندانپزشک کودکان می‌تواند به والدین برای انجام مراقبت‌های بهداشتی لازم برای سلامت دهان و دندان کودکان کمک کرده و راهنمائی‌های لازم را برای آنها فراهم کند. یک دندانپزشک کودکان از مهارت‌های خاصی در حوزه سلامت و بهداشت دهان و دندان کودکان برخوردار است که از دوران کودکی تا نوجوانی را شامل می‌شود. او از تجربه و مهارت تخصصی برای حفاظت و نگهداری از دندان‌ها، لثه‌ها و دهان کودک در تمامی سنین برخوردار است.

براساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC) می‌توان گفت که تقریبا 19% از کودکان و نوجوانان بین سنین 2 تا 19 سال دارای بیماری‌های دهان و دندان هستند که مورد درمان واقع نشده است. این موضوع نشان می‌دهد که چرا دندانپزشکی کودکان واقعاً مهم است. در اینجا چند دلیل در خصوص اهمیت دندانپزشکی کودکان ارائه شده است. بسیاری از موسسات پژوهشی از جمله آکادمی دندانپزشکی کودکان آمریکا (AAPD)، پیشنهاد می‌کنند پس از شش ماه از اولین رویش دندان‌ها یا قبل از اتمام دوره یک سالگی، باید کودک مورد معاینه یک دندانپزشک کودکان قرار گیرد.

اهمیت انجام معاینه‌های دوره‌ای توسط دندانپزشک کودکان

در کودکان رویش دندان‌ها معمولا از سن 6 ماهگی شروع می‌شود. در 6 تا 7 سالگی نیز به تدریج دندان‌های شیری می‌افتند و با دندان‌های دائمی جایگزین می‌شوند. بدون انجام مراقبت‌های مناسب از دهان و دندان، ممکن است دندان‌های کودک دچار پوسیدگی شدید و یا بیماری‌ها و عوارض دهانی شود که موجب بروز درد و بیماری‌های گوناگون دیگر می‌شود.

حفاظت و نگهداری از دندان‌های شیری به همان اندازه دندان‌های دائمی مهم است. وجود بیماری که سبب بروز درد و عفونت در دندان های شیری شود، تاثیر مستقیمی بر سلامت و بهداشت کودک دارد و می‌تواند موجبات درد و ناخوشی فرزند دلبندتان را فراهم کند. علاوه بر آن ممکن است کودک به علت درد دندان‌ها، از خوردن غذا خودداری کند یا آنکه غذای خود را بد هضم کند که این موضوع نیز به نوبه خود باعث می‌شود علاوه بر ایجاد دردهای شکمی، معده او نیز غذا را به طور کامل جذب نکند. این موضوع بر رشد کودک تاثیر می‌گذارد و توان بدنی او را بتدریج تضعیف می‌کند.

کودکان مثل بزرگسالان رفتار نمی‌کنند. در طول انجام معاینه توسط دندانپزشک، این امکان وجود دارد که صبوری نداشته باشند یا نتوانند با دندانپزشک همکاری کاملی داشته باشد. یک دندانپزشک کودک بخوبی می‌داند که چگونه معاینات را انجام دهد و چگونه کودک را درمان کند تا در طی دوره انجام معاینات آرام باشد. ضمناً، این متخصصین از تجهیزات ویژه و امکانات خاصی در مطب استفاده می‌کنند که مخصوص کودکان طراحی و ساخته شده‌اند.

دندانپزشک کودک، خدمات ویژه‌ای را برای کودکان و والدین آنها فراهم می‌کند بنابراین شما هیچگاه نمی‌توانید مسائل مربوط به دندان کودک خود را بدون در نظر گرفتن قرار ملاقات‌های منظم با یک دندانپزشک کودکان به تنهائی حل کنید.

گسترش عادت‌های صحیح و مناسب

در حالی که ممکن است فرزند شما در سن دو سالگی نیازی به معاینه خاصی توسط دندانپزشک کودک نداشته باشد، اما این نکته نیز مهم است که لازم است در اسرع وقت آموزش عادات بهداشت دهان و دندان را شروع کنید. در معاینات دوره‌ای دندانپزشک می‌تواند به کودک شما کمک کند که یاد بگیرد چگونه از مسواک استفاده کند یا چگونه با استفاده از نخ دندان از ایجاد پوسیدگی و بیماری‌های دهان و دندان جلوگیری کند. با توجه به اینکه عادت‌های خوب می‌توانند از سنین کودکی و نوجوانی شکل بگیرند، بنابراین مراجعه مداوم به دندانپزشک می‌تواند خصوصیات و عادت‌های خوب را تقویت کند.

حفظ سلامت و بهداشت دهان و دندان

شاید بتوان از جمله مهم ترین مزایای دندانپزشکی کودکان را این نکته دانست که این متخصصین سعی دارند با بهره گیری از بهترین آموزش‌ها، امکانات ویژه و لوازم جانبی مناسب، دهان کودک شما را پاک و سالم نگه دارند.

انجام معاینات دوره‌ای بطور مستمر و مداوم می‌تواند به شما در رفع دردها و بیماری‌های دهانی و دندانی فرزندتان کمک کند و همچنین به شما کمک می‌کند مراقبت‌های لازم را بطور منظم انجام دهید و مشکلات احتمالی را که ممکن است در آینده ظاهر شوند، از قبل تشخیص دهید.

پیشگیری از افتادن زود هنگام دندان‌ها

هنگامی که نوبت به سلامت دندان‌های شیری کودک شما می‌رسد، بهتر است از همین الان کارتان را شروع کنید! مراقبت از دندان‌های اطفال تضمین می‌کند که دندان شیری کودک شما، سالم، بدون پوسیدگی و دیگر بیماری‌های دندانی باشد.

حفره‌های دندانی نوعی پوسیدگی دندانی بسیار شایع در کودکان هستند. انجام خدمات دندانپزشکی و معاینات دوره‌ای کودکان به صورت منظم می‌تواند به جلوگیری از بروز این عارضه و انواع بیماری‌های دیگر دهان، دندان و لثه کمک کند. تشخیص حفره‌ها در دندان‌های کودک موضوعی کاملاً حیاتی است زیرا عدم انجام مراقبت‌های پیوسته و معاینات دوره‌ای می‌تواند به بروز مسائل حادتر برای دندان‌ها در آینده‌ای نزدیک منجر شود.

کسب آگاهی از مسائل مهم بهداشت دهان و دندان کودکان

بهداشت دهان و دندان از همان ابتدای تولد کودک شروع می‌شود. حتی در صورت پرستاری یا تغذیه با بطری شیر، لازم است از همان ابتدای کار و در اسرع وقت، یک برنامه بهداشتی مناسب برای دهان و دندان کودک خود آغاز کنید. قبل از رویش دندان‌ها، لثه‌ها را با گاز یا یک دستمال نرم و مرطوب بخوبی و بطور مرتب پاکیزه نگه دارید. هنگامی که دندان‌ها شروع به رویش می‌کنند نیز همواره آنها را تمیز کنید. استفاده از مجموعه ابزار مناسب برای این کار روزانه ضروری است. مثلاً، لازم است مسواک طراحی شده و مخصوص برای نوزادان را خریداری کنید که برای دهان کوچک آنها بسیار مناسب تر است. یک دندانپزشک کودک، با برداشتن پلاک‌های میکروبی و دفع مواد غذایی که ممکن است در دندان‌های کودک گیر کرده باشد، آنها را سالم نگه می‌دارد. این نکته بخش مهمی از مراقبت‌های دندان کودک است زیرا مانع از ادامه رشد باکتری‌ها می‌شود که می‌توانند به بیماری‌های دندانی مانند پوسیدگی دندان یا التهاب بافت لثه‌ها منجر شوند.

توصیه‌های کلی برای مراقبت از دندان کودکان

یک دندانپزشک کودک به شما راهنمایی‌های حرفه‌ای و لازم را در خصوص چگونگی مراقبت از دندان‌های کودک خود در درون محیط خانه، ارائه می‌دهد. مشاوره معمولا شامل راه مناسب برای مسواک زدن و پاکیزه نگه داشتن دندان‌های کودک شما و ارائه توصیه‌های جانبی بر اساس شرایط خاص دندان‌ها می‌باشد.

موضوع دیگری که معمولاً مورد توجه یک دندانپزشک کودک قرار می‌گیرد، عادات غذایی کودک شما است و نیز آنچه پدر و مادر باید برای کمک به محافظت از دندان‌ها و لثه‌های کودک خود انجام دهند. بعنوان یک توصیه کلی، والدین باید از غذاهایی که حاوی قند و نشاسته زیاد هستند، جلوگیری کنند.

در دندانپزشکی کودکان به دلیل توانایی کمتر کودک در مقابل درمان مشکلات دندان، از روش‎ها‎ی متفاوت تری نسبت به بزرگسالان استفاده می‎شود.

از بین بردن ترس و اضطراب در کودکان برای درمان بیماری‎ها‎ی دهانی و دندانی یکی از مهمترین چالش‎ها‎ی دندانپزشکی کودکان محسوب می‎شود.

عواملی از قبیل تجربه تلخ و دردناک از درمان‎ها‎ی قبلی، اطلاعات نادرستی که از سوی گروه‌های هم سن و سال و خانواده منتقل می‎شود و برخورد غیر منطقی با اضطراب اولیه کودکان موجب شده تا در هنگام درمان ترس زیادی در آنها وجود داشته باشد. این ترس نیز سبب عدم همکاری کودک در مراحل درمان می‎شود. نتیجه نیز یک درمان ناقص و بی کیفیت خواهد بود.

از این رو برای مقابله با ترس کودک به هنگام درمان، دندانپزشکان راه حل‎ها‎یی را اندیشیده اند. بیهوشی برای انجام دندانپزشکی کودکان یک روش مناسب برای کاهش درد و نتیجه از بین بردن ترس کودکان می‎باشد. بیهوشی کودکان نخستین بار در دهه ۱۹۰۰ توسط یک دندانپزشک آمریکایی به کار گرفته شد.

نحوه بیهوشی کودکان

در طی بیهوشی، کودک هوشیاری خود را از دست می‎دهد و تمامی وقایع حین جراحی و درمان را به خاطر نمی آورد. همچنین درد را احساس نمی کنند. گویی کودک در یک خواب عمیق فرو رفته است. در این شرایط درمانگر می‎تواند درمان‌های لازم را به سادگی و با آرامش انجام دهد.

اگرچه ابتدا روش بیهوشی خطرناک بود و عوارض وخیمی را برای کودکان به همراه داشت اما به تدریج با پیدایش مراکز مجهز به امکانات بیهوشی عمومی و ابداع سیستمهای پایشگر و مانیتورینگ در اتاق عمل، از میزان خطرات و عوارض بیهوشی برای بیمار کاسته شد. بطوری که دندانپزشک همزمان با درمان، علائم حیاتی بیمار شامل فشار خون، تنفس و وضعیت بیهوشی را بررسی کرده و شرایط بیمار را کاملا تحت کنترل می‎گیرد.

در حال حاضر داروهای جدیدی برای بیهوشی کودکان ساخته شده که کیفیت بهتری نسبت به داروهای قبلی دارد.

نکاتی برای بیهوشی کودکان

بیهوشی کودکان به دلیل حساسیت بالا باید تنها توسط متخصص دندانپزشکی کودکان انجام شود. برای این کار، متخصصین دوره‎ها‎ی لازم را طی می‎کنند.

کیفیت دستگاه‎ها‎، نظافت و ضد عفونی کردن وسایلی که برای بیهوشی دندانپزشکی کودکان استفاده می‎شود، اهمیت زیادی دارد.

قبل از انجام بیهوشی کودکتان، مشاوره با متخصص بیهوشی ضرورت دارد و در حین مشاوره تمامی مشکلات کودک (در صورت وجود) را بیان کنید.

متوجه باشید که قبل از انجام بیهوشی برای انجام جراحی دندانپزشکی به موارد آلرژی و حساسیت کودک خود توجه داشته باشید. علاوه بر این نباید قبل از بیهوشی علائم سرماخوردگی در کودک دیده شود.

پس از درمان تحت بیهوشی باید تمامی نکاتی که توسط پزشک بیان می‎شود، رعایت گردد. معجزه واقعی برای درمان دندانهای کودک در دست والدین است که باید به دقت از کودک خود مراقبت نمایند.

اولین مراجعه‌ی هر کودک به دندانپزشک از اهمیت بسیاری برخوردار است. اگر دچار اضطراب و ترس شود، جبران آن کاری سخت است و اثرات آن تا پایان عمر باقی می ماند و اگر بین دندانپزشک و کودک رابطه‌ای دوستانه برقرار گردد، اثرات آن در بزرگسالی هم باقی می‌ماند. پس به والدین توصیه می‌شود در این زمینه نکات زیر را مد نظر قرار دهند:

1- دندانپزشکی انتخاب کنید که حوصله و وقت کافی برای کار کردن با کودک را داشته باشد و خودتان شخصا به وی اعتماد داشته باشید.

2- از بیان نکات فنی و پزشکی خودداری کنید. کودک مفهوم نکاتی مثل عفونت، پوسیدگی، کشیدن و … را نمی‌داند و بیان چنین نکاتی غیر از اضطراب برای کودک فایده‌ای ندارد. فقط کافی است به کودک گفته شود که برای زیبا کردن و خوشبو کردن دهان لازم است دندانپزشک دهان او را ببیند. ذکر نکات فنی را به دندان پزشک و کادر مطب بسپارید.

3- به کودک قول جایزه یا هر چیزه دیگری را برای مراجعه به دندانپزشکی ندهید. همین قول ها باعث می‌شود کودک این مراجعات را آزار دهنده بداند. کودک می‌داند هیچ گاه برای رفتن به جایی لذت بخش مثل پارک بازی به او چنین قولی نمی‌دهید.

4- پدر و مادری که خود اضطراب داشته باشند بی شک این اضطراب را به کودک منتقل می‌کنند. هیچ گاه مسائل پزشکی و دندانپزشکی خود را جلوی کودک بیان نکنید.

5- از کودک بخواهید هنگام مراجعه به دندانپزشکی حواس خود را خوب جمع کند و پس از رفتن به منزل، مطب دندانپزشک را نقاشی کند. همچنین از او بخواهید در مورد مسواک و خمیر دندان و غیره نقاشی کند. نقاشی به کودک در برقراری ارتباط با یک محیط کمک می‌کند.

6- می‌توانید با کودک خود دکتر بازی کنید و دهان عروسک‌های وی را معاینه کنید. در حین بازی بسیاری از نکات مثبت را می‌توانید به کودک بیاموزید.

7- به کودک اجازه دهید با پای خود وارد مطب شود تا اعتماد به نفس کودک را تقویت کنید. با بغل کردن و بوسیدن پی در پی کودک کاری از پیش نمی‌برید.

8- هیچگاه روش برخورد با کودک خود را به دندانپزشک یاد ندهید. هر دندانپزشک می‌داند که چگونه باید با کودک رفتار کند و بیان شما فقط باعث ناراحتی دندانپزشک و اضطراب کودکتان می‌شود. همیشه همانطور رفتار کنید که دندانپزشکتان از شما می‌خواهد. اگر از شما بخواهد کودک را در حین معاینه همراهی کنید این کار را انجام دهید. در غیر این صورت در اتاق انتظار منتظر باشید.

9- در صورتی که می‌خواهید مسئله‌ای در ارتباط با نحوه درمان یا مسائل پزشکی و دندانپزشکی کودک با دندانپزشک در میان بگذارید به طور خصوصی با دندانپزشک صحبت کنید نه جلوی کودک.

10- انتخاب مراحل درمان و نحوه درمان را به دندانپزشک بسپارید. اصولا بهتر است در جلسات اول درمان هایی برای کودک انجام شود که درد و ناراحتی ندارند.